Jerzy Maksymiuk i Jego filmowa Mania

Film Eugena Illesa Mania. Historia pracownicy fabryki papierosów z Polą Negri w roli głównej miał swą premierę kinową 8 listopada 1918 roku. W 2011 roku został ponownie zaprezentowany publiczności polskiej oraz Berlina, Paryża, Londynu, Madrytu i Kijowa, tym razem z muzyką Jerzego Maksymiuka. Ona też pod batutą kompozytora wypełni program sobotniego (17 stycznia) koncertu Śląskiej Orkiestry Kameralnej i Anny Witczak. Polecamy. Koncert poprzedzi projekcja fragmentu filmu.

Pod koniec roku 1916 Pola Negri (właściwie: Apolonia Chałupiec) wyjechała z Warszawy do Berlina, by grać na scenie Deutsches Theater pod kierunkiem Maksa Reinhardta. Polecił ją Ryszard Ordyński, asystent wielkiego reżysera i reformatora teatru. Aktorka podpisała jednocześnie kontrakt z wytwórnią filmową Saturn, co stało się powodem kontrowersji pomiędzy nią a Aleksandrem Hertzem, właścicielem warszawskiego studia Sfinks, który wiązał z młodziutką gwiazdą spore nadzieje. Urażony w swych ambicjach producent wytoczył Saturnowi proces, ale szybko musiał skapitulować. Saturn został wchłonięty przez największe studio Projektions-A.G. Union, które wkrótce przekształciło się w sławną wytwórnię UFA, największe filmowe studio ówczesnej Europy.

W teatrze Reinhardta Pola Negri poznała aktora i gwiazdę berlińskich kabaretów Ernsta Lubitscha, którego prawdziwą pasją okazało się kino. Zanim jednak doszło do spotkania Negri z Lubitschem na planie filmowym, aktorka zagrała w kilku innych filmach. Jednym z nich jest Mania. Historia pracownicy fabryki papierosów (1918) w reżyserii pochodzącego z Węgier Eugena Illesa. To klasyczny melodramat z fabułą typową dla tamtego okresu kina.

Poruszająca historia wielkiej miłości Mani Walkowskiej – pracownicy fabryki papierosów do utalentowanego kompozytora Hansa. Mania zostaje wybrana na modelkę na plakat reklamowy nowej marki papierosów. U Alexa, malarza, który ma być autorem plakatu, poznaje młodego kompozytora Hansa van den Hofa. Zakochuje się w nim z wzajemnością. Tymczasem Morelli, bogaty i wpływowy mecenas sztuki, zaintrygowany urodą modelki z plakatu, urządza wielki bal, na który zaprasza Manię. W trakcie zabawy usilnie zabiega o jej względy, jednak bezskutecznie. Mania inspiruje Hansa do napisania opery, która ma być wystawiona w berlińskiej operze. Zazdrosny Morelli, jeden z akcjonariuszy Opery Narodowej, używa swoich wpływów i dzieło Hansa, zatytułowane Mania, zostaje odrzucone. Dziewczyna próbuje przekonać Morellego, by pomógł Hansowi. Morelli zgadza się, ale pod warunkiem, że do czasu premiery Mania zamieszka z nim i zostanie jego kochanką. Dyrektor opery Dreyer zgadza się na wystawienie opery Hansa. Kompozytor zmienia tytuł swojego dzieła na Tarantella. Na premierze miejsca w loży honorowej zajmują Mania i Morelli. W przerwie Mania spotyka się z Hansem i próbuje wyjaśnić mu, że nadal go kocha, a z Morellim związała się tylko po to, by Hans mógł wystawić swoją operę. Kompozytor nie chce jej słuchać. Zrozpaczona Mania zamyka w garderobie tancerkę, przebiera się za nią i zajmuje jej miejsce na scenie. Zamienia również rekwizyt – atrapę rewolweru na prawdziwą broń…

Spośród filmów, jakie Pola Negri nakręciła w Berlinie w latach 1918-19, wielce owocne dla jej kariery okazały się rezultaty współpracy z Ernstem Lubitschem – Oczy mumii Ma, Sumurun, Madame Dubarry i zwłaszcza Carmen. Co nie znaczy, że Mania nie spotkała się z życzliwością krytyków i widowni. W kinach nadzwyczajny sukces odnosi tragedia „Mania”; film, który w całości i we wszystkich swych szczegółach wykazuje wyczucie i umiejętności jego twórców – pisał recenzent tygodnika Der Film (nr 45/1918). – Wśród aktorów znacznie wyróżnia się Pola Negri, która swoją rolę zagrała z siłą i miłością i bez reszty jej się to udało. Warto zauważyć, że każdy kolejny film tej rasowej artystki pokazuje wielki rozwój jej talentu. Dlatego z napięciem należy oczekiwać jej następnej roli, jaką będzie „Carmen”.

Przez lata film uważany był za zaginiony. W 2006 roku kolekcjoner z Czech zaoferował Filmotece Polskiej wczesny film z Polą Negri: była to właśnie Mania. Wyniki kwerendy przeprowadzonej w archiwach filmowych całego świata każą przypuszczać, że jest to jedyna zachowana kopia filmu. Mania została poddana cyfrowej restauracji – przy użyciu najnowocześniejszych technologii, wykorzystywanych w procesie restauracji kopii filmowych – ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach 11. Priorytetu „Kultura i dziedzictwo kulturowe” Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. W okresie polskiej Prezydencji w Unii Europejskiej (druga połowa 2011 roku) film został zaprezentowany publiczności Berlina, Paryża, Londynu, Madrytu oraz Kijowa na pokazach z udziałem orkiestry Leopoldinum Filharmonii Wrocławskiej pod batutą Jerzego Maksymiuka, który skomponował nową muzykę do filmu.

Mania jest swojego rodzaju zabytkiem filmowym, który wytrzymał próbę czasu. To jeden z pierwszych filmów w bogatym dorobku polskiej artystki Poli Negri (1897-1987). Już wtedy oczarowała swoją oryginalną urodą, pięknymi oczami, zwinnością ciała, bogatą mimiką oraz nietuzinkową osobowością. Mania powstała w efekcie międzynarodowej współpracy w okresie, gdy kino nieme przekraczało bariery narodowe oraz językowe. Walory artystyczne filmu to: wartka dramaturgia, interesujące kreacje aktorskie, ciekawe zabiegi operatorskie oraz wyszukana scenografia według projektu Paula Leni, znanego reżysera filmów ekspresjonistycznych.

 Mania. Die Geschichte einer Zigarettenarbeiterin (Mania. Historia pracownicy fabryki papierosów), Niemcy 1918. Reżyseria: Eugen Illes, scenariusz: Hans Brennert, zdjęcia: Eugen Illes, muzyka [nowa]: Jerzy Maksymiuk, scenografia: Paul Leni. Występują: Pola Negri (Mania Walkowska, pracownica fabryki papierosów), Wener Hollmann (Morelli, mecenas sztuki), Arthur Schroder (Hans van der Hof, kompozytor), Ernest Wendt (Heinz Alex, malarz). Produkcja: Projektions-AG Union.

 

 

17 stycznia 2015, sobota godz. 18.00     T, K, B

Sala koncertowa im. Karola Stryji, Filharmonia Śląska

Śląska Orkiestra Kameralna i Jerzy Maksymiuk

Śląska Orkiestra Kameralna

Jerzy Maksymiuk – dyrygent

Anna Witczak – śpiew

Violetta Rotter-Kozera – wprowadzenie do projekcji fragmentu filmu
Program:

Jerzy Maksymiuk – muzyka do filmu niemego Eugena Illésa Mania. Historia pracownicy fabryki papierosów